Naar aanleiding van de dodenherdenking en bevrijdingsdag een tweeluik met liederen over de Tweede Wereldoorlog. Vandaag het laatste deel.
Twee vrolijke Joodse zangers vormden het duo Johnny & Jones, Nol van Wesel en Max Kannewasser. Ze brachten jazzy liedjes, in het Nederlands gezongen met een gemaakt Amerikaans accent en waren voor de oorlog zeer populair. Helaas, jazz mocht niet van de bezetter, een Amerikaans accent ook niet, Joden mochten niet optreden en uiteindelijk mochten Johnny & Jones ook niet meer. Ze kwamen in kamp Westerbork terecht, maakten tijdens een verlof nog stiekem dit plaatje, maar keerden terug, omdat hun vrouwen ook in het kamp zaten. Ze werden daarna van kamp naar kamp gesleept en stierven uiteindelijk in het laatste oorlogsjaar van uitputting in Bergen-Belsen.
Komiek, maar vooral bekend als smartlapzanger, Willy Derby bracht na de heftige slag om de Grebbeberg een ode aan de gesneuvelde Nederlandse soldaten. Het lied werd al snel na de bezetting verboden door de Duitsers. Derby overleed in 1944 aan een hartaanval. De tekst is van Jacques van Tol.
Ook Jaap van de Merwe schreef een lied over de strijd tegen de Duitsers. ‘Drie eskadrons’ wordt hier ingeleid door Kick van der Veer. Helaas is het lied ingekort voor televisie. Omdat de hele tekst gehoord moet worden, plaats ik ook de versie van Gerard Cox.
Paul van Vliet zingt ‘Japie Groen’. Die ene van die zes miljoen…
‘Ben Ali Libi’, een indrukwekkende tekst van Willem Wilmink, is in verschillende versies op Youtube aanwezig, maar de mooiste ontbreekt nog: die van Joost Prinsen met pianobegeleiding. Geschreven voor ‘Tip Top’, een programma over en met vooroorloogs joods amusement.
Op de tune bij de televisieserie ‘Oorlogswinter’ (een verfilming uit 1975 van het boek van Jan Terlouw), gecomponeerd door Harry Bannink, schreef Hans Dorrestijn zijn jeugdherinnering.
Uit Het Klokhuis een lied over de Tweede Wereldoorlog, gezongen door Matteo van der Grijn.
Hele Joodse gemeenschappen verdwenen uit de grote steden. Een mooi lied hierover is ‘De Weesperstraat’ van cabaret Tingel Tangel (waar ik helaas geen opname vond). Beroemder werd het lied ‘Amsterdam huilt’, gezongen door Rika Jansen. De tekst is van haar toenmalige partner Kees Manders.
Over de Japanse bezetting van Nederlands Indië en de daaruit volgende ellende, zijn niet veel liedjes geschreven, maar Wim Kan werd zeer beroemd met zijn Railroadliedje. Over zijn strijd tegen de komst van de keizer van Japan in Nederland is zelfs een heel boek verschenen: Bessems, Kustaw: ‘Er leven niet veel mensen meer : Wim Kan en de komst van de Japanse Keizer’, Atlas Contact, 2013.
‘Als op het Leidseplein de lichtjes weer eens branden gaan’. In 1943 klonk een lied van hoop in de ‘Snip en Snap’-revue. In eerste instantie kwam het door de Duitse censuur, maar toen het publiek het interpreteerde als lied over een tijd die aanbreekt als de Duitsers opgerot zijn, werd het al snel alsnog verboden. Geschreven door Jacques van Tol die tijdens de Tweede Wereldoorlog zo’n dubieuze rol speelde en de rest van zijn leven onder schuilnamen moest schrijven. De muziek is van Cor Steyn.
Nederland bevrijd! Interview met Martha Bakker. Een tentoonstelling over bevrijdingsmuziek. Het Verzetsmuseum te Amsterdam – 2007 Met liedjes als Trees heeft een Canadees
Na de bezetting mocht de kleur oranje weer, vanwege de associatie met ons koningshuis (de oranjes) was het dragen van oranje een daad van verzet. Ook kon er weer handel gedreven worden.
Geallieerde soldaten scharrelden met de Nederlandse meisjes. Dit was een veelvoorkomend thema in de liedjes, na de bevrijding. Een van de bekendste is wellicht ‘Trees heeft een Canadees’, o.a. gezongen door Albert de Booy, maar hier in de uitvoering van Dick Doorn.
Peter Koelewijn schreef het lied ‘Anne Frank’ in de jaren zestig. Het zorgde wel voor enige commotie, want niet iedereen vond het een passend dat de ‘commerciële’ muziekindustrie zich op Anne Frank stortte. Het luidde zelfs het einde in van de zeer prille zangloopbaan van Laura Bordes, de zangeres van het lied, in.
‘Eens zal de Betuwe in bloei weer staan’ (geschreven door Han Dunk) is een lied vol hoop op een mooiere tijd. Het werd bekend in de uitvoering van Dolf Brouwers. Hier een uitvoering van het Metropole orkest.
‘Waar bleven de Joden van ons Amsterdam?’ schreef de joodse overlevende Hans Krieg (1899-1961) in 1947. Zijn inmiddels bijna tachtigjarige dochter, sopraan Mirjam Krieg, legde het jaren later vast op verzoek van de Hollandsche Schouwburg.
Dit waren mijn kleine greepjes uit liedjes uit, rond, en over de Tweede Wereldoorlog. Ik ben er niet al te diep op ingegaan. Wie meer wil lezen over dit onderwerp, kan ik de volgende werken aanbevelen:
Gelder, Henk van & Klöters, Jacques
Door de nacht klinkt een lied : amusement in Nederland 1940-1945. Amsterdam: Rap, 1985
Gelder, Henk van
1940-1945 : amusement en propaganda tijdens de bezetting. Amsterdam: TIN, 2005 (Ongehoord) + 4 cd
Groeneveld, Gerard van
Zo zong de NSB : liedcultuur van de NSB 1931-1945. Nijmegen: Vantilt, 2007 + cd
Hanenberg, Patrick van den & Scholten, Hilde
De bokken en de schapen : gezongen geschiedenis van de twintigste eeuw. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 2001
Kloet, Co de (samenst.)
Trees heeft een Canadees : bevrijdingsliedjes. Baarn, De Fontein, 1995
Kloet, Co de (samenst.)
Morgen komt een nieuwe dag : liedjes van en om de oorlog 1939-1946. Baarn, De Fontein, 1990
Mehring, Frank (red.)
Soundtrack van de bevrijding : swingen, zingen en dansen op weg naar bevrijding. Nijmegen: Vantilt, 2015 + cd
Mulder, Dirk & Prinsen, Ben (red.)
Lachen in het donker : amusement in kamp Westerbork. Assen : Van Gorcum, 1996 (Westerbork Cahiers, 4)
Schenk, M.G. & Mos, H.M. (red.)
Geuzenliedboek 1940-1945. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 1975
Somers, Nadet & Schreuder, Frans.
Gestrand in Indië : muziek en cabaret in gevangenschap. Zutphen: Walburg Pers, 2005